„…Im jestem starszy, tym bardziej chce mi się śmiać i tym mniej się śmieję. Zaś dowcipów nie opowiadam prawie nigdy…” – Sławomir Mrożek.
Sławomir Piotr Paweł Mrożek (ur. 29 czerwca 1930 w Borzęcinie, zm. 15 sierpnia 2013 w Nicei) – pisarz oraz rysownik. Autor satyrycznych opowiadań i utworów dramatycznych o tematyce filozoficznej, politycznej, obyczajowej i psychologicznej. Jako dramaturg zaliczany do nurtu teatru absurdu.
Urodził się w Borzęcinie. W 1949 zdał maturę w Krakowie w Liceum Ogólnokształcące im. Bartłomieja Nowodworskiego. Studiował na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej, na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz kierunek orientalistyka na Uniwersytecie Jagiellońskim. Żadnych studiów nie ukończył.
Zadebiutował w 1950 jako rysownik, od 1953 publikował cykle rysunków w Przekroju. Wydane w tym samym roku zbiory opowiadań: Opowiadania z Trzmielowej Góry oraz Półpancerze praktyczne stanowiły jego literacki debiut. W 1953 podpisał tzw. Apel Krakowski, wyrażający poparcie dla stalinowskich władz PRL po aresztowaniu pod sfabrykowanymi zarzutami duchownych katolickich, skazanych w sfingowanym procesie księży kurii krakowskiej i skazaniu na karę śmierci Edwarda Chachlicę, Michała Kowalika i księdza Józefa Lelitę. W latach 1956-1958 prowadził w Życiu Literackim rubrykę tekstów satyrycznych „Postępowiec".
Jego pierwszą sztuką teatralną był dramat Policja, wydany w 1958. Dramat Tango z 1964 przyniósł Mrożkowi światową sławę.
Uczestniczył w realizacji II spektaklu gdańskiego teatru Bim-Bom pt „Radość poważna” (1956).
W 1963 wyemigrował. W następnych latach mieszkał we Francji (w Paryżu), następnie osiadł w Stanach Zjednoczonych, Niemczech, Włoszech i Meksyku na ranczo La Epifanía, gdzie mieszkał w latach 1989–1996. W 1968 na łamach prasy francuskiej opublikował list protestujący przeciwko interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, a w grudniu 1981 zaprotestował przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego.
„…Sławomira Mrożka spotykałem od 20 maja 1994 r. w Warszawie, a potem rok później 26 października 1995 r. również w Warszawie. Muszę powiedzieć, że za każdym razem było to niezwykłe przeżycie. Był niezwykle skromny, mimo światowej sławy jaką niewątpliwie osiągnął…” – Czesław Czapliński.
W 1996 powrócił do Polski. W 2002 przeszedł udar mózgu, którego wynikiem była afazja. Skutkiem tego utracił możliwość posługiwania się językiem zarówno w mowie, jak i w piśmie. Dzięki terapii, która trwała około trzech lat, odzyskał zdolność pisania i mówienia. Efektem walki z chorobą jest jego autobiografia.
6 maja 2008 Sławomir Mrożek zapowiedział ponowne opuszczenie ojczyzny, by osiąść w Nicei na południu Francji – dla klimatu, który bardziej miał sprzyjać jego zdrowiu. Z Polski wyprowadził się dokładnie miesiąc później – 6 czerwca 2008 – wylatując z lotniska w Balicach.
„…Kiedy wiesz, że musisz napisać arcydzieło, wtedy prawie na pewno go nie napiszesz…” – Sławomir Mrożek.
Zmarł nad ranem 15 sierpnia 2013 w szpitalu w Nicei. Jego prochy spoczęły w Panteonie Narodowym w Krakowie. Uroczystości pogrzebowe odbyły się 17 września 2013 w kościele Świętych Piotra i Pawła w Krakowie. Mszy świętej przewodniczył metropolita krakowski kard. Stanisław Dziwisz.
Sławomir Mrożek urodził się w rodzinie kierownika urzędu pocztowego w Borzęcinie, Antoniego Mrożka (1903–1987) i Zofii z domu Kędzior (1906–1949), córki przedsiębiorcy branży mleczarskiej. Pisarz był jednym z trojga dzieci małżeństwa Mrożków. Miał brata Jerzego (1928–1932) i siostrę Litosławę (1935–1995).
Był dwukrotnie żonaty. Jego pierwszą żoną od 1959 była malarka, Maria Obremba. Małżeństwo zakończyło się jej niespodziewaną śmiercią w 1969 roku. W 1987 roku ożenił się z Meksykanką, Susaną Osorio Rosas.
Wyróżniony m.in. Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski – 2013, pośmiertnie; Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 1997; Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” – 2010; Order Ecce Homo – 2012; Legia Honorowa – Francja, 2003; Odznaka "Adwokatura Zasłużonym" - 2016 r. pośmiertnie; w 1962 został jednym z czterech pierwszych laureatów literackiej nagrody im. Kościelskich; w 1987 otrzymał nagrodę miasta Klosterneuburg im. Franza Kafki; w 1990 otrzymał Honorowe Obywatelstwo Stołecznego Królewskiego Miasta Krakowa; w 2000 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego; w grudniu 2004 za książkę Varia. Jak zostałem filmowcem uhonorowany został Nagrodą Krakowska Książka Miesiąca; w 2007 otrzymał nominację do Nagrody Literackiej Nike za Baltazar. Autobiografia; za korespondencję ze Stanisławem Lemem, w postaci wydanych przez Wydawnictwo Literackie Listów Mrożek otrzymał Nagrodę Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego za rok 2010; 23 marca 2012 Sławomir Mrożek został doktorem honoris causa Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
W swojej twórczości Mrożek poruszał zarówno problematykę silnie związaną z historią Polski oraz tradycjami kulturowymi (np. romantyzmu), jak i tematy uniwersalne, takie jak wolność czy zagrożenia ze strony współczesnej cywilizacji. Autor zbiorów opowiadań m.in. Opowiadania z Trzmielowej Góry, 1953; Półpancerze praktyczne, 1953; Słoń, 1957; Wesele w Atomicach, 1959; Deszcz, 1962; Dwa listy i inne opowiadania, 1970; Opowiadania, 1981; Donosy, 1983; Śpiąca Królewna, Woda, Ostatni husarz, Zeszyt, Małe prozy, 1990; Lew Czekoladki dla Prezesa, 2018.
Dramaty m.in. Policja, 1958; Męczeństwo Piotra Oheya, 1959; Indyk, 1960; Na pełnym morzu, 1961; Karol, 1961; Strip-tease, 1961; Zabawa, 1962; Kynolog w rozterce, 1962; Czarowna noc, 1963; Śmierć porucznika, 1963; Tango, 1964; Der Hirsch, 1965; Racket Baby, 1965; Poczwórka, 1967; Dom na granicy, 1967; Testarium, 1967; Profesor, 1968; Drugie danie, 1968; Szczęśliwe wydarzenie, 1971; Rzeźnia, 1973; Emigranci, 1974; Garbus, 1975; Serenada, 1977; Lis filozof, 1977; Polowanie na lisa, 1977; Krawiec, 1977; Lis aspirant, 1978; Pieszo, 1980; Vatzlav, 1982; Ambasador, 1982; Letni dzień, 1983; Alfa, 1984; Kontrakt, 1986; Portret, 1987; Wdowy, 1992; Miłość na Krymie, 1993; Wielebni, 2000; Piękny widok, 2000; Karnawał, czyli pierwsza żona Adama, 2013.
Autor powieści m.in. Maleńkie lato, 1956; Ucieczka na południe, 1961.
Zbiory felietonów m.in. Małe listy, 1981; Dziennik powrotu, 2000; Małe listy, 2000.
Scenariusze filmowe m.in. Wyspa róż, 1975; Amor, 1978; Powrót, 1994.
Inne publikacje m.in. Rysunki, Iskry, Warszawa 1982; Baltazar, autobiografia, 2006; Człowiek według Mrożka. Rysunki 1950-2000; Tango z samym sobą. Utwory dobrane, Noir sur Blanc, Warszawa 2009; Dziennik. Tom 1. 1962-1969, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2010; Dziennik. Tom 2. 1970–1979, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012; Dziennik. Tom 3. 1980–1989, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2013; Listy, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011; W emigracyjnym labiryncie. Listy 1965–1982, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2017.
„…Urodziłem się 29 czerwca 1930 roku. Nie pamiętam, jak to się stało, i muszę tylko w to wierzyć. Zapytany przed sądem, czy urodziłem się rzeczywiście, nie mógłbym przysiąc, bo osobiście niczego sobie nie przypominam. Jeżeli istnieje jakieś inne życie po śmierci, prawdopodobnie tak samo nie będę pamiętał mojego umierania. Trochę to smutne, bo to znaczy, że ani tego, że jesteśmy, ani tego, że nas nie ma, nie możemy być pewni…” – Sławomir Mrożek.
PORTRAIT with HISTORY Sławomir Mrożek
"...The older I get, the more I want to laugh and the less I laugh. And I almost never tell jokes..." – Sławomir Mrożek.
Sławomir Mrożek (29 June 1930 – 15 August 2013) was a Polish dramatist, writer and cartoonist.
Mrożek joined the Polish United Workers' Party during the reign of Stalinism in the People's Republic of Poland, and made a living as a political journalist. He began writing plays in the late 1950s. His theatrical works belong to the genre of absurdist fiction, intended to shock the audience with non-realistic elements, political and historic references, distortion, and parody.
In 1963 he emigrated to Italy and France, then further to Mexico. In 1996 he returned to Poland and settled in Kraków. In 2008 he moved back to France. He died in Nice at the age of 83.
Mrożek's family lived in Kraków during World War II. He finished high school in 1949 and in 1950 debuted as a political hack-writer on Przekrój. In 1952 he moved into the government-run Writer's House (ZLP headquarters with the restricted canteen). In 1953, during the Stalinist terror in postwar Poland, Mrożek was one of several signatories of an open letter from ZLP to Polish authorities supporting the persecution of Polish religious leaders imprisoned by the Ministry of Public Security. He participated in the defamation of Catholic priests from Kraków, three of whom were condemned to death by the Communist government in February 1953 after being groundlessly accused of treason (see the Stalinist show trial of the Kraków Curia). Their death sentences were not enforced, although Father Józef Fudali died in unexplained circumstances while in prison. Mrożek wrote a full-page article for the leading newspaper in support of the verdict, entitled "Zbrodnia główna i inne" (The Capital Crime and Others), comparing death-row priests to degenerate SS-men and Ku-Klux-Klan killers. He married Maria Obremba living in Katowice and relocated to Warsaw in 1959. In 1963 Mrożek travelled to Italy with his wife and decided to defect together. After five years in Italy, he moved to France and in 1978 received French citizenship.
After his defection, Mrożek turned critical of the Polish communist regime. Later, from the safety of his residence in France, he also protested publicly against the 1968 Warsaw Pact invasion of Czechoslovakia. Long after the collapse of the Soviet empire, he commented thus on his fascination with Communism:
Being twenty years old, I was ready to accept any ideological proposition without looking a gift-horse in the mouth – as long as it was revolutionary. [...] I was lucky not to be born German say in 1913. I would have been a Hitlerite because the recruitment method was the same.
His first wife, Maria Obremba, died in 1969. In 1987 he married Susana Osorio-Mrozek, a Mexican woman. In 1996, he relocated back to Poland and settled in Kraków. He had a stroke in 2002, resulting in aphasia, which took several years to cure. He left Poland again in 2008, and moved to Nice in southern France. Sławomir Mrożek died in Nice on 15 August 2013. Not a religious person by any means, on 17 September 2013 he was buried at the St. Peter and Paul Church in Kraków. The funeral mass was conducted by the Archbishop of Kraków, Cardinal Stanisław Dziwisz.
"...I met Sławomir Mrożek on May 20, 1994 in Warsaw, and then a year later on October 26, 1995, also in Warsaw. I must say that each time it was an extraordinary experience. He was extremely modest, despite the world fame he had undoubtedly achieved..." - Czesław Czapliński.
Mrożek's first play, The Police, was published in 1958. His first full-length play, Tango (1965) written about totalitarianism in the style of Theatre of the Absurd, made him, according to Krystyna Dąbrowska, one of the most recognizable Polish contemporary dramatists in the world. It became also Mrożek's most successful play, according to Britannica, produced in many Western countries. In 1975 his second popular play Emigranci (The Émigrés), a bitter and ironic portrait of two Polish emigrants in Paris, was produced by director Andrzej Wajda at the Teatr Stary in Kraków.
Mrożek traveled to France, England, Italy, Yugoslavia and other European countries. After the military crackdown of 1981 Mrożek wrote the only play he ever regretted writing, called Alfa, about the imprisoned Solidarity leader Lech Wałęsa who became President of Poland after the collapse of the Soviet empire. See also "fałszywka". After the introduction of martial law in Poland, productions of Alfa were banned, along with two of Mrożek's other plays, The Ambassador and Vatzlav. The later play, in Gdańsk, in the city known as the birth and home to Solidarity (Polish trade union) and its leader Lech Walesa, Theater Wybrzeze courageously premiered "Vatzlav". These were the times that the country had food shortages, curfews and a police hour. Many actors were interned including actor Jerzy Kiszkis who played the title role of "Vatzlav". A Gdańsk born actress, activist and Solidarity Solidarność (Solidarity)supporter Beata Pozniak, was asked to play Justine, a character that symbolized justice. Censorship in theaters were enforced. It was noted that in this 1982 Gdańsk production, the censor stopped Mrozek's play not allowing many gestures made by actors on stage, including Justine's father wearing a beard, because he reminded her too much of Karl Marx.
“…When you know you have to write a masterpiece, then you almost certainly won’t write it…” – Sławomir Mrożek.
List of plays by Mrożek (below) is based on Małgorzata Sugiera's "Dramaturgia Sławomira Mrożka" (Dramatic works of Sławomir Mrożek): Professor / The professor; Policja / The Police, "Dialog" 1958, nr 6; Męczeństwo Piotra Oheya / The Martyrdom of Peter Ohey, "Dialog" 1959, nr 6; Indyk / The Turkey, "Dialog" 1960, nr 10; Na pełnym morzu / At Sea, "Dialog" 1961, nr 2; Karol / Charlie, "Dialog" 1961, nr 3; Strip-tease, "Dialog" 1961, nr 6; Zabawa / The Party, "Dialog" 1962, nr 10; Kynolog w rozterce / Dilemmas of a dog breeder, "Dialog" 1962, nr 11; Czarowna noc / The magical night, "Dialog" 1963, nr 2; Śmierć porucznika / The death of the lieutenant, "Dialog" 1963, nr 5; Der Hirsch, trans. Ludwik Zimmerer (in:) STÜCKE I, Berlin (West), 1965 (no Polish version); Tango, "Dialog" 1965, nr 11; Racket baby, trans. Ludwik Zimmerer (in:) STÜCKE I, Berlin (West), 1965 (no Polish version); Poczwórka / The quarter, "Dialog" 1967, nr 1; Dom na granicy / The house on the border, "Dialog" 1967, nr 1; Testarium, "Dialog" 1967, nr 11; Drugie danie / The main course, "Dialog" 1968, nr 5; Szczęśliwe wydarzenie / The fortunate event, "Kultura" 1971, nr 5; Rzeźnia / The slaughterhouse, "Kultura" 1971, nr 5; Emigranci / The Émigrés, "Dialog" 1974, nr 8; Garbus / The Hunchback, "Dialog" 1975, nr 9; Serenada / The Serenade, "Dialog" 1977, nr 2; Lis filozof / The philosopher fox, "Dialog" 1977, nr 3; Polowanie na lisa / Fox hunting, "Dialog" 1977, nr 5; Krawiec / The Tailor (written in 1964) "Dialog" 1977, nr 11; Lis aspirant / The trainee fox, "Dialog" 1978, nr 7; Pieszo / On foot, "Dialog" 1980, nr 8; Vatzlav(written in 1968), published by the Instytut Literacki (Literary Institute in Paris); Ambassador / The Ambassador, Paris 1982; Letni dzień / A summer day, "Dialog" 1983, nr 6; Alfa / Alpha, Paryz, 1984; Kontrakt / The contract, "Dialog" 1986, nr 1; Portret / The portrait, "Dialog" 1987, nr 9; Wdowy / Widows (written in 1992); Milość na Krymie / Love in the Crimea, "Dialog" 1993, nr 12; Wielebni / The reverends, "Dialog" 2000, nr 11; Piękny widok / A beautiful sight, "Dialog" 2000, nr 5.
English translations: Tango. New York: Grove Press, 1968; The Ugupu Bird(selected stories from: Wesele w Atomicach, Deszcz and an excerpt from Ucieczka na południe). London: Macdonald & Co., 1968; Striptease, Repeat Performance, and The Prophets. New York: Grove Press, 1972; Vatzlav. London: Cape, 1972; The Elephant (Słoń). Westport: Greenwood Press, 1972.
"...I was born on June 29, 1930. I don't remember how it happened, and I just have to believe it. If asked in court whether I was really born, I couldn't swear, because I personally don't remember anything. If there is another life after death, I probably won't remember my dying either. It's a bit sad, because it means that we can't be sure of either our existence or our absence..."- Sławomir Mrożek.
Comments