Marian Turski (ur. 26 czerwca 1926 jako Mosze Turbowicz w Druskienikach, zm. 18 lutego 2025 w Warszawie) – polski historyk, dziennikarz i działacz społeczny pochodzenia żydowskiego. Od 1940, jako osadzony, przebywał w getcie łódzkim, w latach 1944–1945 więzień KL Auschwitz-Birkenau.
W latach 1956–1957 zastępca redaktora naczelnego „Sztandaru Młodych”. Od 1957 publicysta, a od 1958 kierownik działu historycznego „Polityki”. Członek (od 1995), wiceprzewodniczący (1995–1999; ponownie od 2011) i przewodniczący (1999–2011) Zarządu Stowarzyszenia Żydowski Instytut Historyczny w Polsce. Członek Zarządu Głównego Stowarzyszenia Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej. Członek Międzynarodowej Rady Oświęcimskiej i Rady Stowarzyszenia prowadzącego Dom Konferencji Wannsee. Od 2009 przewodniczący Rady Muzeum Historii Żydów Polskich Polin.
„…Dziś (18 II 2025 r.) jak grom z jasnego nieba, spadła na mnie wiadomość w Nowym Jorku, że w Warszawie zmarł w wieku 99.lat - Marian Turski. Przypomniało mi się nasze ostatnie spotkanie 30 czerwca 2022 r. w rezydencji Ambasadora Stanów Zjednoczonych w Warszawie, gdzie odbywało się przyjęcie związane ze świętem 4th of July, mogliśmy spokojnie porozmawiać, a ja zrobiłem mu serię zdjęć. To ciekawe, sporo rozmawialiśmy o Łodzi, jego i moim miejscu urodzenia. Mieliśmy również ciekawą rozmowę o Ryszardzie Kapuścińskim z którym się przyjaźniłem i wyszła moja książka o nim w Czytelniku, którego on również dobrze znał, a ja mogłem mu ją przekazć…” – Czesław Czapliński.
Marian Turski urodził się w 1926 w Druskienikach, w ówczesnym województwie białostockim. Wychował się w Łodzi, gdzie poznali się jego rodzice: Eliasz i Rachela Turbowicz. W kwietniu 1940 rodzina Turbowiczów została przesiedlona przez Niemców do Litzmannstadt Ghetto. W trakcie pobytu w łódzkim getcie wstąpił do konspiracyjnej antyfaszystowskiej organizacji „Lewa Związkowa”. W sierpniu 1944 Turbowicz został deportowany do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. W styczniu 1945 podczas ewakuacji obozu przeżył marsz śmierci więźniów z Auschwitz do Wodzisławia Śląskiego, skąd przetransportowano go do KL Buchenwald. Zgodnie z informacjami zgromadzonymi w Instytucie Pamięci Narodowej zbiegł w czasie ewakuacji w kwietniu 1945 i ukrywał się na terenie Czechosłowacji, natomiast zgodnie z jego późniejszymi relacjami trafił do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Terezinie, gdzie w dniu 8 maja 1945 w stanie agonii doczekał się wyzwolenia.
W sierpniu 1945 przybył na Dolny Śląsk. Pełnił funkcję przewodniczącego gminnych struktur Związku Walki Młodych w Mieroszowie, a następnie kierował zarządem powiatowym tej organizacji w Wałbrzychu. W listopadzie 1945 wstąpił do Polskiej Partii Robotniczej, w której m.in. był członkiem egzekutywy Komitetu Powiatowego w Wałbrzychu, a następnie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Od 1946 do 1949 studiował prawo na Uniwersytecie Wrocławskim, równocześnie będąc prelegentem Wydziału Propagandy KW PPR we Wrocławiu, a następnie członkiem egzekutywy Komitetu Międzyuczelnianego PZPR. Był również korespondentem „Trybuny Dolnośląskiej”. Od 1946 do 1949 pracował w Wojewódzkim Urzędzie Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk we Wrocławiu, a równocześnie był m.in. pełnomocnikiem PPR ds. wyborów w powiecie trzebnickim, a także przewodniczącym komisji w referendum ludowym. Od 1949 do 1951 był słuchaczem Szkoły Partyjnej przy KC PZPR w Warszawie. Od 1951 do 1956 pracował jako instruktor, a później starszy instruktor w Wydziale Prasy i Wydawnictw, a następnie Wydziale Propagandy i Agitacji Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1958 objął kierownictwo działu historycznego tygodnika „Polityka”.
W marcu 1965 uczestniczył w zorganizowanym przez Martina Luthera Kinga marszu przeciwko segregacji rasowej na południu USA z Selmy do Montgomery.
25 marca 2009 został wybrany przewodniczącym Rady Muzeum Historii Żydów Polskich. Jest także członkiem Komitetu Honorowego Stowarzyszenia Żydowskie Motywy oraz organizowanego przez to stowarzyszenie Międzynarodowego Festiwalu Filmowego Żydowskie Motywy.
Z okazji 90. urodzin, 26 czerwca 2016, otrzymał życzenia m.in. od prezydenta Polski Andrzeja Dudy, kanclerz Niemiec Angeli Merkel, prezydenta Niemiec Joachima Gaucka, prezydenta USA Baracka Obamy i prezydenta Izraela Szimona Peresa.
28 stycznia 2019 wygłosił przemówienie w sali Zgromadzenia Ogólnego ONZ z okazji Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu.
27 stycznia 2020, podczas obchodów 75. rocznicy wyzwolenia Auschwitz, wygłosił przemówienie, w którym zaapelował, by ludzie nie byli obojętni na kłamstwa historyczne i dyskryminowanie mniejszości. Przypomniał słowa prezydenta Austrii Aleksandra van der Bellena, który w rozmowie z nim powiedział, że Auschwitz „nie spadło z nieba”. Zwracał uwagę, że III Rzesza w swojej polityce potrafiła spełnić żądania robotnicze, przezwyciężyć bezrobocie, a także odwołać się do poczucia godności narodowej, a jednocześnie „władza ta sprawiła, że ludzi powoli ogarnęła znieczulica, obojętność, i przestali reagować na zło”. Zaapelował: „Jeśli będziecie obojętni, jakieś Auschwitz spadnie wam z nieba” Przemówienie Mariana Turskiego było komentowane w mediach polskich i międzynarodowych.
W lipcu 2020 napisał list otwarty opublikowany przez Frankfurter Allgemeine Zeitung, w którym wezwał założyciela Facebooka Marka Zuckerberga do usunięcia wszystkich grup, stron i postów zaprzeczających Holokaustowi w ramach kampanii #No Denying It zainicjowanej przez ocalałych z Zagłady. W 2021 został wybrany na stanowisko przewodniczącego Międzynarodowego Komitetu Oświęcimskiego. 19 kwietnia 2023 przemawiał podczas państwowych obchodów 80. rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. 27 stycznia 2025 roku jego przemówienie otworzyło uroczystość obchodów 80. rocznicy wyzwolenia niemieckiego koncentracyjnego obozu zagłady Auschwitz.
Był mężem zmarłej w 2017 operatorki dźwięku Haliny Paszkowskiej-Turskiej. Ich córką jest flecistka Joanna Turska.
PORTRAIT with HISTORY Marian Turski
Marian Turski (born June 26, 1926 as Mosze Turbowicz in Druskininkai, died February 18, 2025 in Warsaw) - Polish historian, journalist and social activist of Jewish origin. From 1940, as an inmate, he was in the Łódź ghetto, and in 1944–1945 he was a prisoner of KL Auschwitz-Birkenau.
In the years 1956–1957, deputy editor-in-chief of "Sztandar Młodych". From 1957, a publicist, and from 1958, head of the historical department of "Polityka". Member (since 1995), vice-chairman (1995–1999; again from 2011) and chairman (1999–2011) of the Management Board of the Association of the Jewish Historical Institute in Poland. Member of the Main Board of the Association of Jewish Veterans and Victims of World War II. Member of the International Auschwitz Council and the Council of the Association running the Wannsee Conference House. Since 2009, chairman of the Council of the Polin Museum of the History of Polish Jews.
“… Today (February 18, 2025), like a bolt from the blue, I received the news in New York that Marian Turski died in Warsaw at the age of 99. I remembered our last meeting on June 30, 2022, at the residence of the United States Ambassador in Warsaw, where a reception related to the 4th of July holiday was held, we could talk quietly, and I took a series of photos of him. It's interesting, we talked a lot about Łódź, his and my place of birth. We also had an interesting conversation about Ryszard Kapuściński, with whom I was friends, and my book about him was published in Czytelnik, whom he also knew well, and I was able to pass it on to him..." - Czesław Czapliński.
Marian Turski was born in 1926 in Druskininkai, in the then Białystok Voivodeship. He grew up in Łódź, where his parents: Eliasz and Rachela Turbowicz met. In April 1940, the Turbowicz family was resettled by the Germans to the Litzmannstadt Ghetto. During his stay in the Łódź ghetto, he joined the underground anti-fascist organization "Lewa Zwiazkowa". In August 1944, Turbowicz was deported to the Auschwitz-Birkenau concentration camp. In January 1945, during the evacuation of the camp, he survived the death march of prisoners from Auschwitz to Wodzisław Śląski, from where he was transported to KL Buchenwald. According to information collected at the Institute of National Remembrance, he escaped during the evacuation in April 1945 and hid in Czechoslovakia, but according to his later accounts, he was sent to the German concentration camp in Terezin, where on May 8, 1945, he was liberated in a state of agony.
In August 1945 he arrived in Lower Silesia. He served as chairman of the municipal structures of the Youth Fight Association in Mieroszów, and then headed the district board of this organization in Wałbrzych. In November 1945, he joined the Polish Workers' Party, in which, among others, he was a member of the executive of the County Committee in Wałbrzych, and then of the Polish United Workers' Party. From 1946 to 1949 he studied law at the University of Wrocław, at the same time being a speaker at the Propaganda Department of the KW PPR in Wrocław, and then a member of the executive of the Interuniversity Committee of the PZPR. He was also a correspondent of "Trybuna Dolnośląska". From 1946 to 1949 he worked at the Provincial Office of Press, Publications and Performances Control in Wrocław, and at the same time he was, among others, PPR representative for elections in Trzebnica County, as well as chairman of the committee in the people's referendum. From 1949 to 1951 he was a student of the Party School at the Central Committee of the Polish United Workers' Party in Warsaw. From 1951 to 1956 he worked as an instructor and later a senior instructor at the Press and Publishing Department, and then at the Propaganda and Agitation Department of the Central Committee of the Polish United Workers' Party. In 1958, he became the head of the historical section of the weekly "Polityka".
In March 1965, he participated in a march against racial segregation in the southern USA from Selma to Montgomery, organized by Martin Luther King.
On March 25, 2009, he was elected chairman of the Council of the Museum of the History of Polish Jews. He is also a member of the Honorary Committee of the Jewish Motifs Association and the Jewish Motifs International Film Festival organized by this association.
On the occasion of his 90th birthday, June 26, 2016, he received wishes, among others: from Polish President Andrzej Duda, German Chancellor Angela Merkel, German President Joachim Gauck, US President Barack Obama and Israeli President Shimon Peres.
On January 28, 2019, he delivered a speech in the UN General Assembly hall on the occasion of the International Holocaust Remembrance Day.
On January 27, 2020, during the celebration of the 75th anniversary of the liberation of Auschwitz, he delivered a speech in which he appealed to people not to be indifferent to historical lies and discrimination against minorities. He recalled the words of the President of Austria, Alexander van der Bellen, who in a conversation with him said that Auschwitz "did not fall from the sky." He pointed out that in its policy the Third Reich was able to meet workers' demands, overcome unemployment, and appeal to the sense of national dignity, and at the same time "this power slowly made people become insensitive and indifferent, and they stopped reacting to evil." He appealed: "If you are indifferent, some Auschwitz will fall from the sky." Marian Turski's speech was commented on in the Polish and international media.
In July 2020, he wrote an open letter published by Frankfurter Allgemeine Zeitung in which he called on Facebook founder Mark Zuckerberg to remove all groups, pages and posts denying the Holocaust as part of the #No Denying It campaign initiated by Holocaust survivors. In 2021, he was elected chairman of the International Auschwitz Committee. On April 19, 2023, he spoke during the state celebration of the 80th anniversary of the outbreak of the Warsaw Ghetto Uprising. On January 27, 2025, his speech opened the celebration of the 80th anniversary of the liberation of the German concentration and extermination camp Auschwitz.
He was the husband of sound operator Halina Paszkowska-Turska, who died in 2017. Their daughter is the flutist Joanna Turska.
Comentarios