PORTRET z HISTORIĄ Jerzy Grzegorzewski

Jerzy Grzegorzewski (ur. 29 czerwca 1939 w Łodzi, zm. 9 kwietnia 2005 w Warszawie) – reżyser i scenograf teatralny. 

Studiował w PWSSP w Łodzi (bez dyplomu). W roku 1966 ukończył studia na Wydziale Reżyserskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie (dyplom w roku 1968). Jako reżyser zadebiutował w roku 1966.

Po studiach współpracował z Teatrem im. Stefana Jaracza Olsztyn-Elbląg. W latach 1970–1976 był etatowym reżyserem Teatru im. Stefana Jaracza Łodzi, a w latach 1976–1982 był reżyserem Starego Teatru w Krakowie.

W latach 1978–1981 był dyrektorem artystycznym Teatru Polskiego we Wrocławiu. W latach 1982–1997 był dyrektorem Centrum Sztuki Studio im. S.I. Witkiewicza w Warszawie. W latach 1990–1997 był także dyrektorem naczelnym tego teatru (wcześniej tę funkcję pełnił Waldemar Dąbrowski). W latach 1997–2003 był dyrektorem artystycznym Teatru Narodowego. Był pierwszym dyrektorem Narodowego po trwającej 12 lat odbudowie (teatr spłonął w 1985 roku).

  „…We wrześniu 2003 r. spotkałem i fotografowałem Jerzego Grzegorzewskiego w Teatrze Narodowym w Warszawie w czasie próby Hamleta Stanisława Wyspiańskiego. Gdzie grali m.in.: Beata Fudalej (Ofelia-Kurtyzana), Jerzy Grzegorzewski i Jacek Różański (Poloniusz), której premiera odbyła się 23 września 2003. Muszę powiedzieć, że było to nibywałe spotkanie, wielokrotnie robiłem zdjęcia na próbach, różnych reżyserów i aktorów, ale czegoś takiego jak z Grzegorzewskim, chyba nie przeżyłem…” – Czesław Czapliński.

W swoich inscenizacjach Grzegorzewski nie korzystał z tradycyjnych elementów scenografii teatralnej. Scenografię tworzył sam, wykorzystując gotowe przedmioty z życia codziennego, jak skrzydła samolotów, części instrumentów muzycznych. Przenosił akcję sztuki np. do szatni czy foyer, zamieniał scenę z widownią. Tradycję łączył z awangardą.

Laureat wielu nagród, m.in. dwukrotnie nagrody im. Konrada Swinarskiego – przyznawanej przez redakcję miesięcznika „Teatr” (za sezon 1990/1991 za inscenizację „Śmierci Iwana Iljicza” według Lwa Tołstoja w Centrum Sztuki Studio im. Witkiewicza w Warszawie i Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie; za sezon 2002/2003 za reżyserię spektaklu „Morze i zwierciadło” W.H. Audena w Teatrze Narodowym w Warszawie).

Wystąpił w roli Jana Matejki w pierwszym odcinku serialu Z biegiem lat, z biegiem dni....

„(...) Jerzy Grzegorzewski był prawdziwym artystą, człowiekiem muśniętym przez Pana Boga…” – Jan Englert „Rzeczpospolita”, 3 listopada 2007.

Kawaler Krzyża Oficerskiego Orderu Odrodzenia Polski. Doktor honoris causa Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi.

Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A30-tuje-17).

Po śmierci Grzegorzewskiego, Piotr Gruszczyński napisał w „Tygodniku Powszechnym”: „To była wyspa w archipelagu polskiego teatru zupełnie odrębna, oblana wielkim morzem, które dzieliło ją od innych lądów. Panował na niej Król-Duch, poeta, niebywale arystokratyczny, oderwany od szybkiego rytmu zdarzeń, wsłuchany w tym rzeczy istotnych i własne wizje, tworzący stale nowy świat z przedmiotów przeniesionych, wyjętych z ich codziennego kontekstu, czasem bardzo wzniosłego, które w teatrze jego wyobraźni nabierały nowej mocy, zaskakiwały siłą rażenia. Wyspy już nie ma. Odys powrócił do Itaki jedyną możliwą drogą, przez śmierć. Bardzo ubyło teatru w Polsce.”

Ważniejsze realizacje m.in.:  Tak zwana ludzkość w obłędzie na podstawie Witkacego; Król umiera Eugène Ionesco; Sen nocy letniejSzekspira; Śmierć w starych dekoracjach Różewicza; Ameryka według Kafki; Szewcy Witkacego; Powolne ciemnienie malowideł według Lowry’ego; La Bohème według Wesela i Wyzwolenia Wyspiańskiego; Wesele i Noc listopadowa Wyspiańskiego; Nie-Boska komediaKrasińskiego; Operetka i Ślub Gombrowicza; Nowe Bloomusalem według Joyce’a; Morze i zwierciadło według W.H. Audena; Hamlet Stanisława Wyspiańskiego; Duszyczka według Tadeusza Różewicza; On. Drugi powrót Odysa według Wyspiańskiego i Antoniny Grzegorzewskiej (ostatni spektakl Grzegorzewskiego).

Nagrody m.in.: 2002: Nagroda im. Konrada Swinarskiego – za reżyserię spektaklu „Morze i zwierciadło” Wystana H. Audena w Teatrze Narodowym w Warszawie.

„…Dość uparcie, chociaż może nieefektownie, realizowałem swoją wersję pojmowania sztuki jako dziedziny niezależnej, a jeśli były jakieś odniesienia do rzeczywistości, to wynikały one z tego, co niosła literatura i napięcia czasu…” – Jerzy Grzegorzewski.

PORTRAIT with HISTORY Jerzy Grzegorzewski

            Jerzy Grzegorzewski (born June 29, 1939 in Łódź, died April 9, 2005 in Warsaw) – theater director and set designer.

         He studied at the PWSSP in Łódź (without a diploma). In 1966 he graduated from the Directing Department of the State Higher School of Theater in Warsaw (diploma in 1968). He made his debut as a director in 1966.

         After graduation, he collaborated with the Stefan Jaracz Theater in Olsztyn-Elbląg. In the years 1970–1976 he was a full-time director of the Stefan Jaracz Theater in Łódź, and in the years 1976–1982 he was a director of the Stary Theater in Kraków.

In the years 1978–1981 he was the artistic director of the Polish Theater in Wrocław. In the years 1982–1997 he was the director of the S.I. Witkiewicz Studio Art Center in Warsaw. In the years 1990–1997 he was also the general director of this theatre (previously this function was held by Waldemar Dąbrowski). In the years 1997–2003 he was the artistic director of the National Theatre. He was the first director of the National Theatre after its 12-year reconstruction (the theatre burned down in 1985).

         "...In September 2003, I met and photographed Jerzy Grzegorzewski at the National Theatre in Warsaw during a rehearsal of Hamlet by Stanisław Wyspiański. The cast included Beata Fudalej (Ophelia-Courtesan), Jerzy Grzegorzewski and Jacek Różański (Poloniusz), which premiered on 23 September 2003. I must say that it was a pseudo-meeting. I have taken photos of rehearsals many times, of various directors and actors, but I don't think I have experienced anything like the one I experienced with Grzegorzewski..." - Czesław Czapliński.

         In his productions, Grzegorzewski did not use traditional elements of theatre scenography. He created the scenography himself, using ready-made objects from everyday life, such as airplane wings, parts of musical instruments. He moved the action of the play to, for example, the cloakroom or the foyer, and swapped the stage with the audience. He combined tradition with the avant-garde.

         Winner of many awards, including the Jan Kochanowski Award twice. Konrad Swinarski – awarded by the editors of the monthly magazine "Teatr" (for the 1990/1991 season for staging "The Death of Ivan Ilyich" based on Leo Tolstoy at the Witkiewicz Studio Art Center in Warsaw and the Helena Modrzejewska Old Theater in Krakow; for the 2002/2003 season for directing the play "The Sea and the Mirror" by W.H. Auden at the National Theater in Warsaw).

         He played the role of Jan Matejko in the first episode of the series As Years Go By, As Days Go By...

         "(...) Jerzy Grzegorzewski was a true artist, a man touched by God..." - Jan Englert "Rzeczpospolita", November 3, 2007.

         Knight of the Officer's Cross of the Order of Polonia Restituta. Honorary Doctor of the Academy of Fine Arts in Łódź.

         Buried at the Powązki Military Cemetery (section A30-tuje-17).

         After Grzegorzewski's death, Piotr Gruszczyński wrote in "Tygodnik Powszechny": "It was an island in the archipelago of Polish theatre, completely separate, surrounded by a great sea that divided it from other lands. It was ruled by the King-Spirit, a poet, incredibly aristocratic, detached from the fast rhythm of events, listening to the essentials and his own visions, constantly creating a new world from objects transferred, taken out of their everyday context, sometimes very sublime, which in the theatre of his imagination took on new power, surprising with their striking power. The island is gone. Odysseus returned to Ithaca by the only possible way, through death. There has been a great decline in theatre in Poland."

         Major productions include: So-Called Humanity in Madness based on Witkacy; The King Dies by Eugène Ionesco; A Midsummer Night's Dream by Shakespeare; Death in Old Scenery by Różewicz; America based on Kafka; The Shoemakers by Witkacy; The Slow Darkening of Paintings based on Lowry; La Bohème based on Wyspiański's The Wedding and Liberation; Wyspiański's The Wedding and November Night; Krasiński's The Un-Divine Comedy; Operetta and The Wedding by Gombrowicz; The New Bloomusalem based on Joyce; The Sea and the Mirror based on W.H. Auden; Hamlet by Stanisław Wyspiański; The Little Soul based on Tadeusz Różewicz; He: The Second Return of Odysseus based on Wyspiański and Antonina Grzegorzewska (Grzegorzewski's last performance).

Awards include: 2002: Konrad Swinarski – for directing the play “The Sea and the Mirror” by Wystan H. Auden at the National Theatre in Warsaw.

         “…I have been quite stubborn, although perhaps ineffective, in realizing my version of understanding art as an independent field, and if there were any references to reality, they resulted from what literature and the tensions of the time brought…” – Jerzy Grzegorzewski.