„…Czymże w końcu jest sztuka? Można by powiedzieć metaforycznie, że sztuka jest (mniej, lub bardziej świadomym) kształtem poznawania świata od strony jego jedności z nami samymi, jest kształtem poznawania samego siebie od strony naszej jedności ze światem obiektywnym (z „ludźmi i przyrodą”). Twórca mówiąc o świecie mówi o własnym „ja”. Odbiorca poznając ujęty w dziele sztuki świat poznaje swoje własne „ja”. Dzieło sztuki jest manifestacją zatartej granicy. I właśnie w tym, o ile sztuka nie jest obiektywistyczną relacją, ale widzeniem subiektywnym, wizją ludzką ogarniającą fascynujący grozą i urodą taniec świata, zawiera się oczyszczająca siła sztuki…” – Jerzy Grotowski.
Jerzy Marian Grotowski (ur. 11 sierpnia 1933 w Rzeszowie, zm. 14 stycznia 1999 w Ponterze we Włoszech, zgodnie z ostatnią wilą Grotowskiego jego prochy zostały rozrzucone nad Indiami – reżyser teatralny, teoretyk teatru, pedagog.
Urodził się w Rzeszowie, rodzinie Mariana i Emilii z Kozłowskich, nauczycielki. Był młodszym bratem Kazimierza, profesora fizyki jądrowej na UJ.
Najwcześniejszy okres dzieciństwa, jeszcze przed wybuchem wojny, Grotowski spędził wraz z rodzicami i bratem w Przemyślu. We wrześniu 1939 roku, po krótkotrwałej tułaczce trafił z matką i bratem do wsi Nienadówka; ojciec natomiast przez Węgry dotarł do Wielkiej Brytanii.
W 1955 Grotowski ukończył studia aktorskie w PWST w Krakowie, gdzie rozpoczęła się jego wieloletnia przyjaźń z Aliną Obiedniak, po czym udał się na studia reżyserskie do moskiewskiego Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej (w skrócie GITIS), gdzie zetknął się ze stale tam rozwijaną metodą teatralną Stanisławskiego. Po powrocie do kraju podjął studia reżyserskie na swojej macierzystej uczelni. Jako reżyser Grotowski debiutował w 1957 roku w Starym Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie, wystawiając Krzesła Eugene Ionesco.
W końcu lat 50. Grotowski objął dyrekcję Teatru 13 Rzędów w Opolu, który wkrótce przemianował na Teatr Laboratorium 13 Rzędów. Najbliższym współpracownikiem reżysera w okresie „teatru przedstawień” był Ludwik Flaszen, kierownik literacki opolskiego teatru. Pierwszą premierą nowego teatru był OrfeuszCocteau (1959). W Opolu Grotowski wystawił takie przedstawienia, jak Siakuntala według Kalidasy (1960), Dziady Mickiewicz (1961), Kordiana Słowackiego (1962), Akropolis Wyspiańskiego (ze scenografią i kostiumami Józefa Szajny, 1962) oraz Tragiczne dzieje Doktora Fausta Marlowe’a (1963).
W 1965 doceniany przez krytykę teatr przeniósł się do Wrocławia i skrócił nazwę do Teatr Laboratorium. W 1965 publikuje jeden z najważniejszych manifestów teatralnych XX wieku – Ku teatrowi ubogiemu. Gdyby odrzucić w teatrze wszystko to, co nie jest niezbędne do jego istnienia, pozostanie w nim aktor i widz. W ten sposób dochodzimy do teatru ubogiego, który w przeciwieństwie do teatru bogatego nie będzie kolażem dziedzin artystycznych, takich jak plastyka, muzyka, literatura, malarstwo itp., wśród których człowiek jest zaledwie jednym z elementów inscenizacji, ale będzie stanowić integralną całość, w której wszystko skupia się na aktorze.
Grotowski i jego współpracownicy zaangażowani byli w prace warsztatowe prowadzone pod nazwą Parateatr (1969-1978), realizujące sformułowaną w latach 70. ideę kultury czynnej, kultury aktywnego uczestnictwa. To, co tak trudno było osiągnąć w teatrze – rzeczywiste zaangażowanie widza w proces twórczy aktora, miało zostać zrealizowane w działaniach treningowo-performatywnych.
Grotowski porzucił teatr na rzecz badań, które należy umieścić na pograniczu takich dziedzin jak antropologia, psychologia, religioznawstwo czy teatrologia. Warsztaty, na które zjeżdżali się goście z całej Polski, z czasem również z zagranicy, stanowiły dla uczestników swoistą formę psychoterapii, pozostając jednocześnie przedsięwzięciami artystycznymi. Najważniejszą kwestią była komunikacja międzyludzka, rzeczywisty, szczery kontakt, jaki jest możliwy tylko dzięki pracy z ciałem.
Prace prowadzono głównie w Brzezince koło Oleśnicy. Od 1973 roku Grotowski wraz ze swoimi współpracownikami prowadził również warsztaty za granicą (m.in. Stany Zjednoczone, Francja, Włochy). W tym czasie zrealizowano m.in. Special Project (1973) i Przedsięwzięcie Góra (1977).
“…Istnieje w Polsce niewielki zespół prowadzony przez wizjonera, Jerzego Grotowskiego, którego cele są również sakralne. Teatr, jego zdaniem, nie może być celem samym w sobie; jak taniec i muzyka w pewnych obrządkach derwiszów, teatr jest narzędziem, środkiem autoanalizy, jest szansą zbawienia. Aktor ma tu za przedmiot pracy samego siebie. [...] Z tego punktu widzenia gra jest dziełem życia - aktor krok po kroku rozszerza wiedzę o sobie w wyczerpujących, wciąż zmiennych warunkach prób i w potężnych akcentach przedstawień. Mówiąc językiem Grotowskiego, aktor pozwala, by rola przeniknęła weń; zrazu stawia jej opór całą swą osobowością, dzięki jednak uporczywej pracy zyskuje takie panowanie nad swą psychiką i ciałem, że może sobie pozwolić na rezygnację z wszelkiego oporu. Ta 'autopenetracja' związana jest z obnażeniem psychicznym: aktor nie waha się pokazać takim, jakim rzeczywiście jest, ponieważ zdaje sobie sprawę, że istota roli wymaga odeń otwarcia się i ujawnienia własnych sekretów. A zatem przedstawienie jest aktem ofiary, publicznego poświęcenia tego, co większość ludzi woli ukryć - i jest to ofiara składana widzowi. [...] Grotowski uczynił z ubóstwa ideał; jego aktorzy pozbyli się wszystkiego z wyjątkiem własnych ciał; dysponują instrumentami - organizmami i nieograniczonym czasem - nic dziwnego, że uważają swój teatr za najbogatszy na świecie." — Peter Brook ("Pusta przestrzeń", Warszawa 1977).
Kolejnym etapem działalności artystycznej Grotowskiego był Teatr Źródeł (1976–1982) – projekt angażujący przedstawicieli tradycyjnych sztuk widowiskowych z całego świata. Grotowski był organizatorem wielu międzynarodowych wypraw terenowych, m.in. na Białostocczyznę, do Meksyku, Indii, na Haiti. Ich uczestnicy badali archaiczne techniki rytualne i dramatyczne, wśród których poszukiwali tzw. technik źródłowych.
Stan wojenny zastał Grotowskiego we Włoszech. Z powodów politycznych postanowił nie wracać do kraju i wyjechał do Stanów Zjednoczonych.
W 1982 roku poprowadził warsztaty na Columbia University w Nowym Jorku, rozpoczynając zarazem nowy etap swojej twórczości, Dramat Obiektywny (1982-1985) realizowany przede wszystkim w Drama School of Fine Arts na Uniwersytecie Kalifornijskim w Irvine, gdzie mieszkał od 1983 roku.
Właśnie w maju 1983 r., spotkałem i fotografowałem w Nowym Jorku Jerzego Grotowskiego. Bardzo byłem ciekaw artysty, o którym sporo wiedziałem i od lat chciałem go poznać. Niezwykły człowiek, ubrany na czarno, z nieodłącznym papierosem w ręku, jednego odpalał od drugiego. Raczej małomówny, ale kiedy mówił, to bardzo konkretnie. Pomyślałem sobie, wykorzystam jego „tanic z papierosem”, od skręcenia papierosa do spalenia go, przekładanie między palcami… Dziś nie do pomyślenia sytuacja, aby pokazywać się tak ostantacyjnie z papierosem. Wówczas był to pewien styl bycia. Pamiętamy jak w hollywoodzkich filmach pokazywał się jeszcze wcześniej Humphrey Bogart z papierosem, to był szczyt elegancji.
W 1985 roku Grotowski przeniósł się do Pontedery we Włoszech, gdzie w 1986 roku założył Workcenter of Jerzy Grotowski – Centro di Lavoro di Jerzy Grotowski, z czasem przekształcone w Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards. W zaciszu toskańskiej wsi Grotowski wraz ze starannie wyselekcjonowanymi stażystami z całego świata prowadził prace nad Sztukami Rytualnymi, które po dziś dzień są kontynuowane przez jego spadkobierców: Thomasa Richardsa i Mario Biaginiego. Ostatni etap twórczości Grotowskiego określa się również mianem Sztuki jako wehikułu – jest to termin wprowadzony przez Petera Brooka, świetnie charakteryzujący twórczość Grotowskiego, który przecież przez całe życie pragnął tworzyć sztukę, będącą wehikułem przenoszącym swoich uczestników w inny wymiar rzeczywistości. Praca oparta na rytualnych technikach źródłowych, wśród których haitański taniec janwalu i afrokaraibskie pieśni wibracyjne (ich nauczycielką w Workcenter była Maud Robart, wieloletnia współpracowniczka Grotowskiego) okazały się dla Grotowskiego i jego zespołu najistotniejsze, skupiała się na „procesie organicznym” działającego.
W ostatniej fazie działalności Grotowskiego powstało tak ważne dzieło jak Akcja. I choć rzeczywistym jej twórcą, a zarazem głównym wykonawcą jest Thomas Richards jest ona realizacją koncepcji Grotowskiego (ważnej w ostatnim okresie idei Performera, partytury scenicznej, procesu organicznego, ciało-esencji, ciało-pamięci itp.). Akcja nie jest nazywana przedstawieniem. Opus performatywne, jak wolał o niej mówić Grotowski, nigdy bowiem nie było przeznaczone do wystawienia na scenie. Sztuka jako wehikuł, której rzeczywistym odbiorcą jest sam działający nie potrzebuje widza. Dopiero po kilku latach, początkowo tylko w obrębie środowiska zaprzyjaźnionych zespołów teatralnych, z czasem włączając coraz szersze grona uczestników-świadków, zaczęto prezentować Akcję. W 1989 powstał film dokumentujący jedną z początkowych wersji opus, Downstairs Action (reż. Mercedes Gregory). Zapis Akcji mógł być jednak prezentowany wyłącznie w obecności Grotowskiego lub jego najbliższego współpracownika i ucznia Thomasa Richardsa.
Pod koniec życia Grotowski przyjął rolę nauczyciela, który sprawuje duchową opiekę nad swoimi uczniami. Wykładał na wielu uczelniach całego świata, otrzymał kilka tytułów profesora honoris causa, w tym odznaczenie Uniwersytetu Wrocławskiego. W 1997 roku został profesorem w specjalnie dla niego otwartej katedrze Antropologii Teatralnej w College de France. Zmarł w swoim mieszkaniu w Pontederze, po długiej i ciężkiej chorobie.
Rok 2009 został przez UNESCO ogłoszony rokiem Jerzego Grotowskiego.
Wielokrotnie odznaczeny, wyróżnieniany i nagradzany m.in.: tablica upamiętniająca Jerzego Grotowskiego, znajdująca się przed wejściem do siedziby Instytutu im. Jerzego Grotowskiego w Przejściu Żelaźniczym we Wrocławiu, 1971 – mianowany profesorem zwyczajnym Ecole Superieure d’art. Dramatique w Marsylii; 1972 – Nagroda Państwowa I stopnia w zakresie sztuki za „działalność twórczą w Teatrze Laboratorium na polu inscenizacji i badań nad sztuką aktorską”; Dyplom Zasługi przyznawany przez Muzeum Narodowe USA „za wybitny wkład w rozwój teatru światowego”; 1973 – utworzenie Amerykańskiego Instytutu Badań i Studiów nad Dziełem, którego główne zadanie polegało na upowszechnianiu w USA artystycznych odkryć i idei Grotowskiego; Doctor honoris causa Uniwersytetu w Pittsburgu; 1974 w związku z jubileuszem Polski Ludowej odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski; 1975 – laureat Nagrody Miasta Wrocławia za „działalność twórczą w dziedzinie teatru”; 1985 – Doctor honoris causa Uniwersytetu DePaul w Chicago; 1991 – Doctor honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego; 1996 – laureat Nagrody im. Konrada Swiniarskiego, przyznawanej przez redakcję miesięcznika „Teatr” – nagroda przyznana z okazji pięćdziesięciolecia miesięcznika za całokształt dokonań; 1997 – profesor Collège de France; MacArthur Prize.
Jeden z największych reformatorów teatru XX wieku. Honorowy obywatel Opola.
„…W moim osobistym głębokim przekonaniu człowiek wyzwala się od samotności i śmierci, jeśli przekracza małość swojego kruchego „ja”. Przez społeczeństwo, przez twórczy udział w rzeczywistości ludzkiej człowiek niejako wrasta w rzeczywistość powszechną, w jedność przyrody…” – Jerzy Grotowski.
PORTRAIT with HISTORY Jerzy Grotowski
“… What is art after all? One could say metaphorically that art is a (more or less conscious) form of getting to know the world from the side of its unity with ourselves, it is a form of getting to know ourselves from the side of our unity with the objective world (with "people and nature"). When the creator speaks about the world, he speaks of his own "I". The viewer, getting to know the world captured in a work of art, gets to know its own "I". A work of art is a manifestation of a blurred border.
And it is precisely in this, if art is not an objectivist relation, but a subjective vision, a human vision embracing the world dance fascinating with horror and beauty, contains the cleansing power of art ... ”– Jerzy Grotowski.
Jerzy Marian Grotowski (born August 11, 1933 in Rzeszów, died January 14, 1999 in Pontera, Italy, according to Grotowski's last villa, his ashes were scattered over Indiam - theater director, theater theorist, educator.
He was born in Rzeszów, to the family of Marian and Emilia née Kozłowska, a teacher. He was the younger brother of Kazimierz, professor of nuclear physics at the Jagiellonian University.
Grotowski spent his earliest childhood, even before the outbreak of the war, with his parents and brother in Przemyśl. In September 1939, after a short wandering, he went with his mother and brother to the village of Nienadówka; the father, on the other hand, reached Great Britain via Hungary.
In 1955 Grotowski graduated from the acting studies at the PWST in Krakow, where his long-term friendship with Alina Obiedniak began, after which he went to study directing at the Moscow State Institute of Theater Arts (GITIS for short), where he encountered Stanisławski's constantly developed theatrical method there . After returning to Poland, he started studying directing at his alma mater. As a director, Grotowski made his debut in 1957 at the Stary Teatr im. Helena Modrzejewska in Kraków, exhibiting Eugene Ionesco Chairs.
At the end of the 1950s, Grotowski took over the management of the Theater of 13 Rows in Opole, which was soon renamed the Laboratory Theater of 13 Rows. The director's closest collaborator during the "theater of performances" period was Ludwik Flaszen, the literary manager of the Opole theater. The first premiere of the new theater was Orpheus Cocteau (1959). In Opole, Grotowski staged such performances as Siakuntala after Kalidasa (1960), Dziady Mickiewicz (1961), Kordian Słowacki (1962), Wyspiański's Akropolis (with stage design and costumes by Józef Szajna, 1962) and The Tragic History of Doctor Faust Marlowe (1963) . In 1965 the theater, appreciated by the critics, moved to Wrocław and shortened its name to the Laboratory Theater. In 1965, he published one of the most important theatrical manifestos of the twentieth century - Towards a poor theater. If the theater rejects everything that is not necessary for its existence, the actor and the spectator will remain in it. In this way we come to the poor theater, which, unlike the rich theater, will not be a collage of artistic disciplines such as art, music, literature, painting, etc. everything is focused on the actor. Grotowski and his associates were involved in workshops under the name of Paratheatr (1969-1978), implementing the idea of active culture, culture of active participation, formulated in the 1970s. What was so difficult to achieve in the theater - the actual involvement of the viewer in the actor's creative process, was to be realized in training and performance activities. Grotowski abandoned theater in favor of research that should be placed on the border of such fields as anthropology, psychology, religious studies and theater studies. The workshops, attended by guests from all over Poland, and over time also from abroad, were a specific form of psychotherapy for the participants, while remaining artistic endeavors. The most important issue was interpersonal communication, real, sincere contact that is only possible through working with the body.
Works were mainly carried out in Brzezinka near Oleśnica. From 1973, Grotowski and his associates also conducted workshops abroad (including the United States, France, and Italy). At that time, i.a. Special Project (1973) and Przedsiębiorstwo Góra (1977).
“... There is a small team in Poland led by a visionary, Jerzy Grotowski, whose goals are also sacred. Theater, in his opinion, cannot be an end in itself; like dance and music in certain rites of the dervishes, theater is a tool, a means of self-analysis, it is a chance for salvation. The actor has himself at stake here. [...] From this point of view, the game is a work of life - the actor, step by step, expands his knowledge of himself in exhausting, ever changing conditions of rehearsals and in powerful accents of performances. Speaking in Grotowski's language, the actor allows the role to permeate him; at first he resists it with his whole personality, but thanks to his persistent work he gains such control over his psyche and body that he can afford to give up all resistance. This 'self-penetration' is related to mental exposure: the actor does not hesitate to show what he really is, because he realizes that the essence of the role requires him to open up and reveal his own secrets. So the show is an act of sacrifice, a public sacrifice of what most people prefer to hide - and it is an offering to the viewer. [...] Grotowski made poverty an ideal; his actors got rid of everything except their own bodies; they have instruments - organisms and unlimited time - no wonder that they consider their theater the richest in the world "- Peter Brook (" Pusta Przestrzeń ",
Warsaw 1977). The next stage of Grotowski's artistic activity was the Theater of Sources (1976–1982) - a project involving representatives of traditional performing arts from all over the world. Grotowski was the organizer of many international field trips, incl. to the Białystok region, Mexico, India, and Haiti. Their participants studied archaic ritual and drama techniques, among which they searched for the so-called source techniques.
Martial law found Grotowski in Italy. For political reasons, he decided not to return to the country and left for the United States. In 1982, he conducted a workshop at Columbia University in New York, at the same time starting a new stage in his work, Objective Drama (1982-1985), realized mainly at the Drama School of Fine Arts at the University of California in Irvine, where he lived from 1983.
It was in May 1983 that I met and photographed Jerzy Grotowski in New York. I was very curious about an artist I knew a lot about and wanted to meet him for years. An unusual man, dressed in black, with an inseparable cigarette in his hand, fired one from the other. Rather reticent, but very specific when he did. I thought to myself, I will use his "cigarette cheap", from rolling a cigarette to burning it, shifting it between my fingers ... Today it is an unthinkable situation to appear so ostentatiously with a cigarette. Back then it was a certain lifestyle. We remember how Humphrey Bogart had shown himself with a cigarette in Hollywood movies, it was the height of elegance.
In 1985, Grotowski moved to Pontedera in Italy, where in 1986 he founded the Workcenter of Jerzy Grotowski - Centro di Lavoro di Jerzy Grotowski, later transformed into the Workcenter of Jerzy Grotowski and Thomas Richards. In the quiet of the Tuscan countryside, Grotowski, together with carefully selected interns from around the world, conducted work on the Ritual Arts, which are continued to this day by his heirs: Thomas Richards and Mario Biagini. The last stage of Grotowski's work is also referred to as Art as a Vehicle - a term introduced by Peter Brook, perfectly describing the work of Grotowski, who all his life wanted to create art, which was a vehicle transporting his participants into another dimension of reality. Work based on ritual source techniques, among which the Haitian janwal dance and Afro-Caribbean vibrational songs (their teacher at the Workcenter was Maud Robart, Grotowski's longtime associate) turned out to be the most important for Grotowski and his team, focusing on the "organic process" in action.
In the last phase of Grotowski's activity, such an important work as Action was created. And although its real creator and main performer is Thomas Richards, it is a realization of Grotowski's concept (the recently important Performer idea, stage score, organic process, body-essence, body-memory, etc.). The action is not called a show. The performative opus, as Grotowski preferred to talk about it, was never intended to be staged on stage. Art as a vehicle whose real recipient is the actor himself does not need the viewer. Only after a few years, initially only within the milieu of friendly theater groups, with time including an increasing number of participants-witnesses, the Action began to be presented. In 1989, a film was made documenting one of the initial versions of the opus, Downstairs Action (dir. Mercedes Gregory). The Record of Action, however, could only be displayed in the presence of Grotowski or his closest associate and student, Thomas Richards.
Towards the end of his life, Grotowski assumed the role of a teacher who took spiritual care of his students. He has lectured at many universities around the world, received several honorary professor titles, including the award of the University of Wrocław. In 1997, he became a professor at the Chair of Theater Anthropology at the College de France, opened especially for him. He died in his apartment in Pontedera after a long and serious illness.
UNESCO declared 2009 the year of Jerzy Grotowski.
Repeatedly decorated, honored and awarded, among others: a plaque commemorating Jerzy Grotowski, located in front of the entrance to the seat of the Institute. Jerzy Grotowski at Przejście Żelaźniczy in Wrocław, 1971 - appointed full professor at Ecole Superieure d'art. Dramatique in Marseille; 1972 - State Award of the 1st degree in the field of art for "creative activity in the Laboratory Theater in the field of staging and research into the art of acting"; The Diploma of Merit awarded by the US National Museum "for outstanding contribution to the development of world theater"; 1973 - the creation of the American Institute for Research and Study of the Work, whose main task was to disseminate in the USA the artistic discoveries and ideas of Grotowski; Doctor honoris causa of the University of Pittsburgh; 1974, in connection with the jubilee of People's Poland, he was awarded the Knight's Cross of the Order of Polonia Restituta; 1975 - winner of the City of Wrocław Award for "creative activity in the field of theater"; 1985 - Doctor honoris causa of the DePaul University in Chicago; 1991 - Doctor honoris causa of the University of Wrocław; 1996 - laureate of the Konrad Swiniarski, awarded by the editors of the monthly "Teatr" - an award granted on the occasion of the 50th anniversary of the monthly for lifetime achievement; 1997 - professor at the Collège de France; MacArthur Prize.
One of the greatest theater reformers of the 20th century. Honorary citizen of Opole.
“… In my personal deep conviction, a man frees himself from loneliness and death if he transgresses the littleness of his fragile self. Through society, through creative participation in human reality, man grows into the universal reality, into the unity of nature ... ”- Jerzy Grotowski.
Commentaires