Bożena Kowalska (ur. 19 grudnia 1930 w Warszawie, zm. 22 czerwca 2023 w Brwinowie) – historyczka, krytyczka i teoretyczka sztuki. Odznaczona złotym medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2011), laureatka honorowej Nagrody Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy (2019).
Studiowała historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Bezpośrednio po studiach, w sierpniu 1952, podjęła pracę w Centralnym Biurze Wystaw Artystycznych, gdzie trafiła dzięki znajomości z Armandem Vetulanim. Prowadziła tam Wydział Oświatowy. W 1974 uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych.
W latach 1974 - 83 wykładała na Podyplomowym Studium Scenografii przy Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, później prowadziła gościnnie wykłady w Akademii Sztuk Pięknych w Norymberdze (1989) oraz w Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi (1991/92).
Uczestniczka Sympozjum Plastycznego Wrocław’70.
W latach 1972–2001 prowadziła „Galerię 72” w Chełmie. Stworzyła też udostępnioną w roku 1982 w chełmskim Muzeum Okręgowym kolekcję polskiej, a od 1985 też obcej, sztuki współczesnej (około 1500 eksponatów). Kuratorka wielu wystaw w Polsce i za granicą. Zainicjowała i prowadziła w ciągu 36 lat (1983 – 2018) Międzynarodowe Plenery dla Artystów Posługujących się Językiem Geometrii. W ich rezultacie powstały kolekcje sztuki geometrycznej w Chełmie, w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku i w Mazowieckim Centrum Sztuki Współczesnej „Elektrownia” w Radomiu.
„…Bożena Kowalska jako historyk sztuki był autorką książek o artystach m.in.: Roman Opałka, Kraków, 1976, Henryk Stażewski, Warszawa, 1985, Józef Szajna i jego świat, Warszawa 2000, Fangor - malarz przestrzeni, Warszawa 2001, których ja dobrze znałem i przyjaźniłem się z nimi, fotografując ich i pisząc o nich.
Do Opałki jeździłem na południe Fancji, gdzie miał chyba jedną z najbardziej niesamowitych pracowni, a potem z nim do Wenecji do polskiego pawilonu, gdzie miał wystawę, spotykaliśmy się również w Nowym Jorku. Józefa Szajnę poznałem w 1987 r. i byłem w jego warszawskiej pracowni. Fangora poznałem na SoHo w Nowym Jorku, gdzie miał pracownie, potem przeniósł się w Catskill Mountains w stanie Nowy Jork, gdzie miał pracownie i obserwatorium astronomiczne. Aż wrócił do Polski i stworzył pracownię koło Grójca.
Pamiętam, że Bożenę Kowalską spotkałem i fotografowałem ostatni raz, w przypadku Fangora na jego pogrzebie na Powązkach w Warszawie 3 XI 2015 r…” – Czesław Czapliński.
Autorka książek o sztuce współczesnej, m.in. pierwszej historii polskiej sztuki powojennej, "Polska awangarda malarska 1945-70" (wyd. drugie: 1945-80), a także monografii artystów, m.in.: Romana Opałki, Jana Berdyszaka, Henryka Stażewskiego, Kajetana Sosnowskiego, Mariana Bogusza, Wojciecha Fangora, Karla-Heinza Adlera (wydana w Berlinie), Janusza Orbitowskiego.
Publikowała artykuły, eseje, rozprawy naukowe, szkice o sztuce i artystach w czasopismach krajowych i zagranicznych (łącznie około 1000 publikacji) oraz teksty krytyczne w katalogach wystaw.
W 2013 roku została odznaczona złotym medalem Gloria Artis (2013.02.28), a w 2019 została honorową laureatką Nagrody Krytyki Artystycznej im. Jerzego Stajudy.
Publikacje książkowe: Edmund Bartłomiejczyk, Arkady, Warszawa 1963 (praca magisterska); Polska awangarda malarska 1945-1970; Szanse i mity, PWN, Warszawa 1975; Roman Opałka, Kraków, 1976; Jan Berdyszak, Kraków, 1979; Twórcy - Postawy. Artyści mojej galerii, Kraków 1981; Sztuka w poszukiwaniu mediów, Warszawa 1985; Henryk Stażewski, Warszawa, 1985; Polska Awangarda malarska 1945-1980. Szanse i mity. Wydanie drugie, poszerzone i uzupełnione, Warszawa 1985; Od impresjonizmu do konceptualizmu. Odkrycia sztuki, Arkady, Warszawa 1989; Maciej Szańkowski, Warszawa 1996; Roman Opałka. Wydanie drugie, uzupełnione, Kraków 1996; Kajetan Sosnowski - malarz niewidzialnych światów, Warszawa 1998; Józef Szajna i jego świat, Warszawa 2000; W poszukiwaniu ładu. Artyści o sztuce,Katowice 2001; Fangor - malarz przestrzeni, Warszawa 2001; 20 plenerów spod znaku geometrii, 2004. Adler. Auf der Suche nach Ordnung und Raum, Berlin 2004; Adam Myjak - rzeźbiarz mijającego czasu; Warszawa 2006; Przestrzenie Jerzego Kałuckiego, Kraków, 2006 Marian Bogusz - artysta i animator, Pleszew 2007; Fragmenty życia. Pamiętnik artystyczny 1967-1973, Radom 2010; Twórcy - Postawy. Artyści mojej galerii, tom II, Warszawa 2015; Język geometrii - półwiecze przemian, Radom 2016; Twórcy - Postawy. Artyści mojej galerii, tom III, Warszawa 2017; Mieczysław Knut - ku transcendencji, Radom 2022; Janusz Orbitowski - poeta przestrzennych rytmów, Kraków 2022;
Ponadto ukazyły się pod redakcją Bożeny Kowalskiej dwie prace zbiorowe: Dzieje sztuki polskiej, Warszawa 1984, 1987 oraz Dzieje sztuki powszechnej, Warszawa 1986, 1990.
PORTRAIT with HISTORY Bożena Kowalska
Bożena Kowalska (born December 19, 1930 in Warsaw, died June 22, 2023 in Brwinów) – historian, critic and theoretician of art. Awarded with the gold medal for Merit to Culture Gloria Artis (2011), laureate of the honorary Jerzy Stajuda Art Criticism Award (2019).
She studied art history at the University of Warsaw. Immediately after graduation, in August 1952, she started working at the Central Bureau of Artistic Exhibitions, where she got thanks to her acquaintance with Armand Vetulani. She ran the Education Department there. In 1974, she obtained a doctorate in humanities.
In the years 1974-83 she lectured at the Postgraduate Study of Scenography at the Academy of Fine Arts in Warsaw, later she gave guest lectures at the Academy of Fine Arts in Nuremberg (1989) and at the Academy of Fine Arts in Łódź (1991/92). Participant of the Wrocław '70 Art Symposium.
In the years 1972-2001 she ran the "Galeria 72" in Chełm. She also created a collection of Polish contemporary art, and since 1985 also foreign, made available at the Chełm District Museum (approximately 1,500 exhibits). Curator of many exhibitions in Poland and abroad. She initiated and ran the International Plein Air for Artists Using the Language of Geometry for 36 years (1983-2018). As a result, collections of geometric art were created in Chełm, at the Centre of Polish Sculpture in Orońsko and at the Masovian Centre of Contemporary Art "Elektrownia" in Radom.
"...Bożena Kowalska as an art historian was the author of books about artists including: Roman Opałka, Kraków, 1976, Henryk Stażewski, Warsaw, 1985, Józef Szajna and his world, Warsaw 2000, Fangor - painter of space, Warsaw 2001, whom I knew well and was friends with, photographing them and writing about them.
I used to go to Opałka in the south of France, where he probably had one of the most amazing studios, and then with him to Venice to the Polish pavilion, where he had an exhibition, we also met in New York. I met Józef Szajna in 1987 and I visited his Warsaw studio. I met Fangor in SoHo in New York, where he had studios, then he moved to the Catskill Mountains in New York State, where he had studios and an astronomical observatory. Until he returned to Poland and created a studio near Grójec.
I remember that I met and photographed Bożena Kowalska for the last time, in Fangor's case at his funeral at Powązki Cemetery in Warsaw on November 3, 2015…” – Czesław Czapliński.
Author of books on contemporary art, including the first history of Polish post-war art, "Polska awangarda malska 1945-70" (second edition: 1945-80), as well as monographs on artists, including: Roman Opałka, Jan Berdyszak, Henryk Stażewski, Kajetan Sosnowski, Marian Bogusz, Wojciech Fangor, Karl-Heinz Adler (published in Berlin), Janusz Orbitowski.
She has published articles, essays, scientific papers, sketches on art and artists in domestic and foreign magazines (a total of about 1,000 publications) and critical texts in exhibition catalogues.
n 2013, she was awarded the Gloria Artis gold medal (2013.02.28), and in 2019 she became an honorary laureate of the Jerzy Stajuda Art Criticism Award.
Book publications: Edmund Bartłomiejczyk, Arkady, Warsaw 1963 (MA thesis); Polish avant-garde painting 1945-1970; Chances and myths, PWN, Warsaw 1975; Roman Opałka, Krakow, 1976; Jan Berdyszak, Krakow, 1979; Creators - Attitudes. Artists of my gallery, Krakow 1981; Art in search of media, Warsaw 1985; Henryk Stażewski, Warsaw, 1985; Polish Avant-Garde Painting 1945-1980. Chances and Myths. Second edition, expanded and supplemented, Warsaw 1985; From Impressionism to Conceptualism. Discoveries of Art, Arkady, Warsaw 1989; Maciej Szańkowski, Warsaw 1996; Roman Opałka. Second edition, supplemented, Cracow 1996; Kajetan Sosnowski - Painter of Invisible Worlds, Warsaw 1998; Józef Szajna and His World, Warsaw 2000; In Search of Order. Artists on Art, Katowice 2001; Fangor - Painter of Space, Warsaw 2001; 20 Plein-Air Exhibitions under the Sign of Geometry, 2004. Adler. Auf der Suche nach Ordnung und Raum, Berlin 2004; Adam Myjak - Sculptor of Passing Time; Warsaw 2006; Jerzy Kałucki's Spaces, Kraków, 2006 Marian Bogusz - artist and animator, Pleszew 2007; Fragments of Life. Artistic Diary 1967-1973, Radom 2010; Creators - Attitudes. Artists of My Gallery, Volume II, Warsaw 2015; Language of Geometry - Half a Century of Changes, Radom 2016; Creators - Attitudes. Artists of My Gallery, Volume III, Warsaw 2017; Mieczysław Knut - Towards Transcendence, Radom 2022; Janusz Orbitowski - Poet of Spatial Rhythms, Cracow 2022.
In addition, two collective works have been published under the editorship of Bożena Kowalska: History of Polish Art, Warsaw 1984, 1987 and History of Universal Art, Warsaw 1986, 1990.
Comments