PORTRET z HISTORIĄ Bogdan Tosza

„(…) to, co wydawało się kiedyś dziwnością języka, ekstrawagancją formy, dzisiaj jest czymś normalnym…” – Bogdan Tosza.

Bogdan Tosza (ur. 10 sierpnia 1952 w Jaworznie) – polski reżyser teatralny, publicysta, eseista, animator kultury. Dyrektor Naczelny Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Krakowie. 

Studiował filologię polską na Uniwersytecie Jagiellońskim (dyplom w 1976 r.), następnie w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. L. Solskiego w Krakowie na Wydziale Reżyserii Dramatu (1980), w 1998 r. uzyskał tam kwalifikacje I stopnia (doktorat), a w 2010 roku habilitację.

  W latach 1976–1978 stały recenzent „Gazety Krakowskiej”. W 1983 r. stypendysta Ministerstwa Kultury i Sztuki (Moskwa i Leningrad). W sezonie 1985–1986 wykładowca podyplomowego Studium Instruktorów Teatru w Kaliszu. W latach 1987–1988 stypendysta ITI (Hamburg, Thalia Theater). Od 1990 do 1992 r. przewodniczący sekcji reżyserów ZASP, był w tym czasie stałym felietonistą „Gońca Teatralnego”. W sezonie 1991–1992 był zastępcą dyrektora ds. artystycznych Teatru Śląskiego im. St. Wyspiańskiego w Katowicach, a w latach 1992–2003 był jego Dyrektorem Naczelnym i Artystycznym. Poza reżyserowaniem sztuk teatralnych był także inicjatorem i gospodarzem wielu spotkań literackich (m.in. współorganizator wizyty Josifa Brodskiego w Katowicach, który 22 czerwca 1993 r. odebrał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Śląskiego). W Teatrze Śląskim, za czasu dyrektorowania gościł na spotkaniach z widzami i czytelnikami m.in. Czesława Miłosza, Stanisława Barańczaka, Tomasa Venclovę, Andrzeja Drawicza, ks. Jana Twardowskiego, Egona Naganowskiego i Adama Zagajewskiego. We wrześniu 1996 r. był organizatorem „Dni Güntera Grassa” w Teatrze Śląskim, z udziałem wielu wybitnych tłumaczy literatury polskiej i niemieckiej. 

Od 1992 r. jest wykładowcą Wydziału Radia i Telewizji im. K. Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, gdzie prowadzi zajęcia z reżyserii, pracy z aktorem i historii dramatu. W latach 1992–1993 stały felietonista „Teatru”. W 1993 r. był stypendystą Goethe Institut (Prien/Chiemsee). W 1995 r. seminarzysta Institut für Kulturwissenschaft w Wiedniu (dyplom ”Theatre management of international festival and repertory productions”).

„…29 listopada 1996 r. było otwarcie mojej wystawy fotografii – Czesław Czapliński: Brodski i inni (Teatr Śląski im. St.Wyspiańskiego, Katowice). Na wystawę przyszedł Henryk Mikołaj Górecki – https://www.czczaplinski.com/post/portret-z-historią-henryk-mikołaj-górecki , mało tego nieoczekiwanie usiadł do stojącego fortepianu i zagrał. Muszę powiedzieć, że takiej gwiazdy grającej na żywo na mojej wystawie jeszcze nie miałem, chociaż w Muzeum Narodowym na mojej wystawie grał Tomasz Stańko, Michał Urbaniak… ale to było ustalone, w Katowicach była niespodzianka.

Tu właśnie zrobiłem zdjęcia Bogdana Toszy, który również był na otwarciu mojej wystawy. Muszę powiedzieć, że bardzo często zdjęcia zrobione bez wstępnego umówienia się, są niezwykle ciekawe…” – Czesław Czapliński.

Od 1996 do 1999 r. był przewodniczącym Rady Programowej Radia Katowice S. A. W latach 1997–2003 wiceprezes Stowarzyszenia Dyrektorów Teatrów. W 2000 r. był stypendystą Goethe Institut w Berlinie. Od 2001 do 2003 r. członek komisji stypendialnej Ministerstwa Kultury. W latach 2002–2003 stały felietonista Radia eM. Od 2003 r. członek Rady Programowej TV Kraków. Od 2004 do 2006 r. Dyrektor Naczelny i Artystyczny Teatru Polskiego we Wrocławiu. Od 2010 r. Dyrektor festiwalu Łódź Czterech Kultur. Od października 2012 roku Dyrektor Naczelny Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Krakowie. 

Publikował w „Dialogu”, „Zeszytach Literackich”, „Tygodniku Powszechnym”. 

W 2007 r. nakładem Wydawnictwa Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium” ukazały się jego teksty teatralne pt. Pisane na stronie. 

Jego żona, Elżbieta Tosza, jest dziennikarką i publicystką. Mieszkają w Krakowie. 

Otrzymane nagrody i odznaczenia: „Złota Maska” za reżyserię Rewizora Nikołaja Gogola w Teatrze Śląskim w Katowicach (1990), „Złota Maska” za reżyserię Antygony Jeana Anouilha w Teatrze Zagłębia w Sosnowcu (1992), Nagroda Prezydenta Miasta Katowice za integrację środowisk twórczych (1994), Loża Liderów „Trybuny Śląskiej” za przedsięwzięcie roku (1998), finał Ogólnopolskiego Konkursu na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej (Requiem dla gospodyni Wiesława Myśliwskiego, 2001); Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1999), Złoty Krzyż Zasługi (1999), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2002, za wybitne zasługi w pracy artystycznej). 

Poeta Janusz Szuber zadedykował Bogdanowi Toszy wiersz pt. Otwarte okno, opublikowany w tomikach poezji pt. Wpis do ksiąg wieczystych z 2009 oraz Wyżej, niżej, już z 2010.  

Reżyseria teatralna (Theatre directing): 1979 – Dom Bernardy AlbaFederico Garcíi Lorki – Teatr im A. Mickiewicza w Częstochowie; 1980 – Strach i zachwyt Ireneusza Iredyńskiego (prapremiera) – Teatr im. L. Solskiego w Tarnowie; 1981 – Zabawa. Na pełnym morzu Sławomira Mrożka – Teatr im. L. Solskiego w Tarnowie; 1981 – Co jest za tym murem? Jacka Stwory – Teatr im. W. Bogusławskiego w Kaliszu; 1981 – Mizantrop Moliera – Teatr im. W. Bogusławskiego w Kaliszu; 1982 – Tango Sławomira Mrożka – Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie; 1983 – Pieszo Sławomira Mrożka – Teatr im. J. Słowackiego w Krakowie; 1983 – Garbus Sławomira Mrożka – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1983 – Piłat. Proces Chrystusa Wojciecha Bąka (prapremiera) – Teatr im. W. Bogusławskiego w Kaliszu; 1984 – Dacza Ireneusza Iredyńskiego – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1984 – Dwór nad Narwią Jarosława Marka Rymkiewicza (prapremiera) – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1985 – Ostatnia podróż Jonathana Swifta Grigorija Gorina – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1985 – Trzy siostry Anotoniego Czechowa – Teatr im. W. Bogusławskiego w Kaliszu; 1985 – Jak się kochają w niższych sferach Alana Ayckburna – Teatr im. W. Bogusławskiego w Kaliszu; 1985 – Sami ze wszystkimi Aleksandra Gelmana – Teatr Zagłębia w Sosnowcu; 1986 – Klub D. Williamsona – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1987 – Mąż i żona Aleksandra Fredry – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1987 – Czego nie widać Michaela Frayna – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1988 – PokojówkiJeana Geneta – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1989 – Casanova Jerzego Żurka (prapremiera) – Teatr Nowy w Łodzi; 1989 – Sługa dwóch panów Carlo Goldoniego – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1989 – Marmur Josifa Brodskiego (prapremiera) – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1991 – Wesele Figara Pierre’a Beaumarchais – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1991 – Antygona Jeana Anouilha – Teatr Zagłębia w Sosnowcu; 1992 – Letni dzień Sławomira Mrożka – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1992 – Próby dla siedmiuBogusława Schaeffera – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1992 – Antygona Jeana Anouilha – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1993 – Poławiacze pereł Georges’a Bizeta – Opera Śląska w Bytomiu; 1993 – Toast Bogusława Schaeffera (prapremiera) – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1994 – Wiśniowy sad Antoniego Czechowa – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1994 – Antygona Jeana Anouilha – Teatr Dramatyczny w Ufie (Rosja); 1995 – Antygona w Nowym Jorku Janusza Głowackiego – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1996 – Wróżby kumaka Gűntera Grassa – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach;

1996 – Znaki szczególne Wisławy Szymborskiej – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1997 – Ostatnia taśma. Kołysanka. KrokiSamuela Becketta – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1999 – Akropolis Stanisława Wyspiańskiego – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1999 – Parzyści Beaty Dzianowicz (prapremiera) – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 1999 – Zemsta Aleksandra Fredry – Estrada Katowice; 2000 – Po deszczu Sergi Belbela – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 2001 – Requiem dla gospodyni Wiesława Myśliwskiego – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 2001 – Poskromienie złośnicyWilliama Szekspira – Teatr im. J. Osterwy w Lublinie; 2002 – Przypadek Klary Dei Loher – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 2002 – Chryje z Polską. Rzecz o Stanisławie Wyspiańskim Macieja Wojtyszki – Teatr Śląski im. St. Wyspiańskiego w Katowicach; 2003 – Romeo i Julia Williama Szekspira – Teatr im. J. Osterwy w Lublinie; 2003 – Antygona Jeana Anouilha – Teatr im. A. Mickiewicza w Częstochowie; 2004 – Noże w kurach Davida Harrowera – Teatr im. J. Kochanowskiego w Opolu; 2005 – Małe zbrodnie małżeńskie Érica-Emmanuela Schmitta – Teatr Polski we Wrocławiu; 2007 – Opowieści Lasku Wiedeńskiego Odona von Horvatha – Teatr im. J. Osterwy w Lublinie; 2007 – Blackbird Davida Harrowera – Teatr Bagatela w Krakowie; 2007 – Gruba świnia Neila LaBute'a – Teatr im. J. Kochanowskiego w Opolu; 2009 – WidnokrągWiesława Myśliwskiego – Teatr im. J. Osterwy w Lublinie; 2010 – Tartuffe albo Szalbierz Moliere'a – Teatr im. J. Osterwy w Lublinie; 2010 – Pamięć wodyShelagh Stephenson – Teatr im. S. Jaracza w Łodzi.

Teatr Telewizji 1992 – Kim pani jest? Andrzeja Niedoby; 1993 – MeetingAnny Bojarskiej; 2000 – Święty grzech Włodzimierza Dulemby.

 Teatr Polskiego Radia: 1990 – Proces Brodskiego – Radio Katowice.

 Publikacje: Dar [w:] Czesław Miłosz in memoriam; Pisane na stronie.

PORTRAIT with HISTORY Bogdan Tosza

       "(...) what once seemed like a strangeness of language, an extravagance of form, is now something normal..." - Bogdan Tosza.

         Bogdan Tosza (born August 10, 1952 in Jaworzno) - Polish theatre director, publicist, essayist, cultural animator. General Director of the Karol Szymanowski Philharmonic in Kraków.

         He studied Polish philology at the Jagiellonian University (diploma in 1976), then at the L. Solski State Higher School of Theatre in Kraków at the Faculty of Drama Directing (1980), in 1998 he obtained first-degree qualifications there (doctorate), and in 2010 habilitation.

         In the years 1976-1978 he was a regular reviewer for "Gazeta Krakowska". In 1983 he was a scholarship holder of the Ministry of Culture and Art (Moscow and Leningrad). In the 1985–1986 season, he was a lecturer at the postgraduate Theatre Instructors' School in Kalisz. In the years 1987–1988, he was a scholarship holder of ITI (Hamburg, Thalia Theater). From 1990 to 1992, he was the chairman of the ZASP directors' section, during which time he was a regular columnist for "Goniec Teatralny". In the 1991–1992 season, he was the deputy artistic director of the St. Wyspiański Silesian Theater in Katowice, and in the years 1992–2003, he was its General and Artistic Director. Apart from directing plays, he also initiated and hosted many literary meetings (including co-organizer of the visit of Josif Brodski to Katowice, who on June 22, 1993 received an honorary doctorate from the University of Silesia). During his directorship, he hosted at meetings with viewers and readers at the Silesian Theatre, including Czesław Miłosz, Stanisław Barańczak, Tomas Venclova, Andrzej Drawicz, Father Jan Twardowski, Egon Naganowski, and Adam Zagajewski. In September 1996, he organized the "Günter Grass Days" at the Silesian Theatre, with the participation of many outstanding translators of Polish and German literature. Since 1992, he has been a lecturer at the K. Kieślowski Faculty of Radio and Television at the University of Silesia in Katowice, where he teaches directing, working with actors, and the history of drama. In 1992–1993, he was a regular columnist for "Teatr". In 1993, he was a scholarship holder of the Goethe Institut (Prien/Chiemsee). In 1995, a seminarian at the Institut für Kulturwissenschaft in Vienna (diploma "Theatre management of international festival and repertory productions").

         "...November 29, 1996 was the opening of my photography exhibition - Czesław Czapliński: Brodski and others (Silesian Theatre named after St. Wyspiański, Katowice). Henryk Mikołaj Górecki came to the exhibition - https://www.czczaplinski.com/post/portret-z-historią-henryk-mikołaj-górecki – , what's more, he unexpectedly sat down at the standing piano and played. I must say that I have never had such a star playing live at my exhibition, although Tomasz Stańko, Michał Urbaniak played at my exhibition at the National Museum... but that was arranged, in Katowice it was a surprise.

         It was here that I took photos of Bogdan Tosza, who also attended the opening of my exhibition. I must say that very often photos taken without prior arrangement are extremely interesting..." - Czesław Czapliński.

         From 1996 to 1999 he was the chairman of the Programme Council of Radio Katowice S. A. In the years 1997–2003 vice-president of the Association of Theatre Directors. In 2000 he was a scholarship holder of the Goethe Institut in Berlin. From 2001 to 2003 member of the scholarship committee of the Ministry of Culture. In the years 2002–2003 regular columnist for Radio eM. Since 2003 member of the Programme Council of TV Kraków. From 2004 to 2006 General and Artistic Director of the Polish Theatre in Wrocław. Since 2010 Director of the Łódź of Four Cultures Festival. Since October 2012 General Director of the Karol Szymanowski Philharmonic in Kraków.

         Awards and distinctions received: "Golden Mask" for directing Nikolai Gogol's The Inspector General at the Silesian Theatre in Katowice (1990), "Golden Mask" for directing Jean Anouilh's Antigone at the Zagłębie Theatre in Sosnowiec (1992), the Award of the President of the City of Katowice for the integration of creative circles (1994), the Leaders' Lodge of "Trybuna Śląska" for the undertaking of the year (1998), the final of the National Competition for the Exposition of Polish Contemporary Art (Requiem for the Hostess by Wiesław Myśliwski, 2001); Badge of Merit for Culture (1999), Golden Cross of Merit (1999), Knight's Cross of the Order of Polonia Restituta (2002, for outstanding achievements in artistic work).

         The poet Janusz Szuber dedicated a poem to Bogdan Tosza entitled Open Window, published in the poetry volumes Entry into the Land and Mortgage Registers from 2009 and Higher, Lower, from 2010.